З увядзеннем у строй Паўднёвай прамзоны, на думку некаторых эколагаў, Магілёў вярнуўся ў лік самых экалагічна няшчасных гарадоў. А тыя, хто мог кантраляваць стан паветра, апынуліся выдушаны з краіны праз палітычны пераслед.
У адкрытых крыніцах можна знайсці дадзеныя аб сукупным аб’ёме выкідаў у навакольнае асяроддзе прамысловымі прадпрыемствамі Магілёва, кажа экалагічны актывіст Леанід Платоненка. У адзін з дзён пры наведванні мясцовага прыродаахоўнага камітэта ён наўскідку палічыў прыкладную лічбу па гэтым паказчыку і зрабіў гэта разам з адным з начальнікаў аддзела. Высновы несуцяшальныя – сукупны аб’ём выкідаў у Паўднёвай прамзоне ўжо супастаўны з выкідамі прадпрыемства «Магілёўхімвалакно» на піку магутнасці.
Розніца толькі ў хімічным складзе, працягвае Леанід Платоненко. Фактычна забруджванне паветра дасягнула ўзроўню савецкага перыяду.
* * *
Даведачна: У 1988 году Магілёў уваходзіў у спіс самых забруджаных гарадоў у СССР. З агульнай масы забруджвальных рэчываў у той час 65-70% складалі выкіды прадпрыемстваў, у тым ліку і хімічнай прамысловасці. Ільвіную іх долю даваў прамгігант «Хімвалакно», на якім працавала 25 тысяч чалавек. З развалам СССР многія прадпрыемствы не змаглі упісацца ў рынкавую эканоміку і проста згортвалі вытворчасць. Да 2010 года структура таксічнага аэразоля ў Магілёве рэзка змянілася: горад стаў экалагічна прымальным абласным цэнтрам, дзе выкіды спецыфічных рэчываў пайшлі ўніз, а 75% забруджванняў ўжо складалі выкіды ад транспарту.
* * *
Нават інтэрнэт памятае, як у кастрычніку 2016 года ўлады зладзілі вельмі маштабныя грамадскія абмеркавання справаздачы аб АУНА (Ацэнка ўздзеяння на навакольнае асяроддзе) пры павелічэнні магутнасці прадпрыемства «Омск Карбон Магілёў»
Цікавы пункт 4 выніковага пратаколу пад назвай «Хадайнічаць перад Магілёўскім аблвыканкамам аб будаўніцтве станцыі пастаяннага кантролю за выкідамі забруджвальных рэчываў з размяшчэннем вынікаў у глабальнай сетцы Інтэрнэт» (цалкам дакумент даступны тут).
Гаворка ішла пра сістэму аўтаматычнага кантролю фонавых канцэнтрацый на межах санітарна-ахоўнай зоны Паўднёвага прамвузла, якую ўлады паабяцалі зладзіць. Акрамя таго, усярэдзіне прамвузла меркавалася на кожнай трубе – гэта значыць, на крыніцах выкідаў – ставіць АСК (аўтаматычныя сістэмы кантролю), якія ў рэжыме рэальнага часу маглі б паказваць перавышэнне канцэнтрацыі шкодных рэчываў і імгненна перадаваць вынікі прыродаахоўнаму ведамству.
Аднак праз пяць гадоў з усяго задуманага толькі на некалькіх трубах з’явіліся АСК, і змантаваныя яны былі падчас скандалу з уводам у эксплуатацыю «Омск Карбон Магілёў». Зараз актывістаў, якія дапамагалі на гарызантальным узроўні вырабляць эка-кантроль, няма.
Гэта рэзка палегчыла працу прадпрыемстваў, якія могуць дыміць, як хочуць, і даюць працоўныя месцы. Але гэта ж ставіць магілёўцаў ў вельмі слабае становішча – яны закладнікі хімгаліны, а працягласць іх жыцця зараз больш падобная на латарэю.
* * *
У сярэдзіне 90-х супрацоўнікі гарадскога Камітэта «Дзецям Чарнобыля», якім кіравала Наталля Арсеньеўна Рослава, падрыхтавалі адмысловае даследаванне, заснаванае на сведчаннях лекараў і аналізе медычнай практыкі. Пасля 15 гадоў працы прадпрыемства «Магілёўхімвалакно» (з 1975 года, калі былі цалкам запушчаныя тэхналагічныя лініі ангельскай «Imperial Chemical Industries» і нямецкай «Koppers») прафесійныя хваробы хімікаў былі выяўленыя не толькі ў ветэранаў прадпрыемства, але і ў дзяцей дзесяцігадовага ўзросту.
* * *
Правал экалагічных праектаў шмат у чым абумоўлены палітычным крызісам, які працягваецца ў Беларусі. У барацьбе з нелаяльнымі рэжым больш не звяртае ўвагі на ўмовы жыцця уласных грамадзян.
Паказальны прыклад – Сяргей Пехцераў. У 2019 годзе ён з праектам маніторынгу чысціні паветра PAVETRA.ONLINE дайшоў да фіналу рэспубліканскага конкурсу сацыяльных праектаў Social Weekend. Дзякуючы распрацаванай ім інтэрнэт-платформе жыхары горада маглі б у рэжыме рэальнага часу кантраляваць змест дробных часціц у паветры. Паказчыкі павінны былі здымацца раз у 20 хвілін і з’яўляцца на інтэрактыўнай анлайн-карце. Унікальны для краіны праэкт ўжо нават працаваў у тэставым рэжыме. Але сёння ён выглядае вось так:
Роўна год таму MSPRING.MEDIA пісаў пра тое, як міліцыя падманам затрымала Сяргея Пехцерава ў будынку Ленінскага РАУС, куды ён добраахвотна з’явіўся як сведка па позве, якую падпісаў яго блізкі сваяк.
Сяргей Пехцераў тады адседзеў 14 сутак у магілёўскім ІЧУ. Пасля яго цягалі ў міліцыю яшчэ чатыры разы, а ў сакавіку гэтага года ён быў затрыманы зноў. Не чакаючы новага арышту Сяргей пакінуў Беларусь. Улічваючы, што ён ужо больш за паўгода знаходзіцца не ў краіне, праграміст перастаў быць падатковым рэзідэнтам Рэспублікі Беларусь. Сёння у яго від на жыхарства ў Украіне, а гэта першы крок да поўнага невяртання.
Хоць, як ён прызнаўся карэспандэнту MSPRING.ONLINE, ён усё ж разглядае варыянт вяртання ў Беларусь. Але дакладна не ў Магілёў – з гэтым горадам яго больш нічога не звязвае, акрамя сумных успамінаў. А датычна экалагічнай сітуацыі, то, на думку Сяргея, Магілёў безнадзейны, бо нават у лепшыя часы горад быў праблемным.
У сярэдзіне 2000-х, успамінае Сяргей Пехцераў, калі ён яшчэ вучыўся ў школе, пастаянна расла колькасць спецмедгрупп на фізкультуры – гэта можа пацвердзіць любы фізрук. Гэта значыць, цалкам здаровых дзяцей ужо тады было цяжка знайсці.
І ўсё гэта адбываецца на фоне якія рэпрэсій у дачыненні да медыкаў – іх звальняюць, арыштоўваюць, яны з’язджаюць. З пункту гледжання гарадской медыцыны, гэта катастрофа, а з пункту гледжання сістэмы – наплявацельскае стаўленне да людзей дзеля сітуацыйнага ўтрымання крэсла.
Каб зразумець, якімі будуць наступствы вышэй апісанага, дастаткова зайсці на могілкі у раёне завода «Хімвалакно» і паглядзець на гады жыцця: 50-60 гадоў становіцца нормай у горадзе “хімікаў”. Што будзе праз 10 гадоў?
