“Спорцікі” – расійская з’ява, прыўнесеная ў Беларусь.
У красавіку мінулага года МУС Беларусі ўпершыню распавяло аб новай з’яве ў беларускім крымінальным асяроддзі – бандах падлеткаў, якія наймаюцца наркамаркетамі для пакарання кур’ераў і закладнікаў наркотыкаў, якія падманваюць ці не расплаціліся з “працадаўцамі”.
Міліцыянты чамусьці назвалі іх “спортыкамі”, што для беларуса гучыць дзіўнавата.
Аказваецца, гэта зусім не новая з’ява, якая “імпартаваная” цалкам з суседняй Расіі. Змагацца з ім беларуская міліцыя наўрад ці зможа.
Першыя “спортыкі” з’явіліся ў Расіі для “абароны інтарэсаў” найбуйнейшага даркнет-рынку па гандлі наркотыкамі Hydra (рэсурс таксама займаўся нелегальнай вывадам грошай праз крыптавалюты). Створаная расейцамі Hydra працавала з 2015-га па 2022 гады, пакуль не была ліквідаваная пасля ўмяшання крымінальнай паліцыі Нямеччыны.
У сярэдзіне 2019 года назіраўся выбухны рост карыстальнікаў гэтай даркнет-пляцоўкі: за паўгода было зафіксавана 850 тысяч здзелак, за дзень устанаўлівалася каля 13 тысяч закладак наркотыкаў, і ўжо тады з’явіліся першыя “спортыкі”.
Hydra перайшла цалкам на закладную схему працы: колькасць прадастаўляемага тавару не магла перавышаць сумы ўнесенага закладу. Такім чынам, у выпадку падману кур’ерам, гэтая пляцоўка грошы не губляла. І тады, як грыбы пасля дажджу, выраслі іншыя наркамаркеты-аналагі, якія не патрабавалі ніякіх закладных гарантый і выдавалі любую колькасць наркотыкаў пад слова гонару і фота з пашпартам. Для самых вялікіх з іх, дзе былі створаны свае рэальныя “аддзелы кадраў”, “спортыкі” ў розных гарадах сталі неабходнасцю.
Як і ў 90-я гады, арганізатары наркабізнесу пайшлі ў залы ўсходніх адзінаборстваў і бокса – менавіта там яны вербавалі будучых бандытаў. Часцяком у адной зале маглі займацца прадстаўнікі праваахоўных органаў РФ і будучыя бандыты. Пазней у “спортыкі” сталі прымаць наўпрост праз Telegram, для гэтага трэба было зрабіць фота моцнага тулава і запоўніць анкету. Для іх ёсць і тэматычныя тэлеграм-чаты, якія налічваюць да дзвюх тысяч удзельнікаў.
Калі чалавек адпавядае параметрам, то яму прызначаюць куратара. Менавіта куратар дае дадзеныя ахвяры, ставіць заданне і патрабуе відэасправаздачы. Такія куратары прызначаны і ў Беларусі, але пра іх адлоў міліцыя пакуль не давала справаздачу. Хутчэй за ўсё, гэта – нерэальная задача, паколькі куратары знаходзяцца па-за межамі краіны.
Сярэдні заробак куратара “спортыкаў” каля 150 тыс. расійскіх рублёў. Што да заробку саміх “спортыкаў”, то ў правінцыі (а Беларусь для расійскага наркабізнесу праходзіць у гэтай катэгорыі) плацяць 15 тысяч расійскіх рублёў (215 USD) за адно заданне, незалежна ад колькасці сябраў банды. Грошы пераводзяць праз QIWI-кашалькі.
Усё, што зараз фіксуюць беларускія міліцыянты – адразанне фаланг пальцаў, спальванне валасоў на галаве ахвяры, паламаныя рэбры – гэта ўжо абкатаныя метады. А неўзабаве з’явяцца і новыя віды ўздзеяння на ахвяр. У Расіі яшчэ падпальваюць кватэры тым, хто падмануў наркамаркет на вялікую суму, а перад тым ахвяры могуць даслаць торт – знак, што арганізатары бізнесу ведаюць, дзе знайсці даўжніка.
Тут цікава разабрацца з тэхналогіяй вядзення крымінальнага бізнэсу. Кожны закладчык перад атрыманнем партыі тавара павінен сфатаграфавацца разам з пашпартам. Маючы даныя пашпарта, нескладана вылічыць месца жыхарства. Акрамя таго, “спортыкаў” куратар часта накіроўвае ў нейкае пустэльнае месца, куды адначасова вядзе і закладчыка нібыта за новай партыяй тавару. Там і адбываецца разборка.
У адрозненне ад Расіі, у Беларусі пакуль што каралі крымінальным шляхам толькі даўжнікоў. А ў РФ ужо ёсць выпадкі, калі наркамаркеты не адпускаюць таленавітых закладчыкаў. Калі “кладмэн” добра працаваў і прыносіў грошы, але вырашыў адысці ад спраў, то “спортыкі” сілавым шляхам прымушаюць яго працаваць далей.
Чаму беларуская міліцыя наўрад ці зможа змагацца з гэтай зьявай? Тут трэба ўзгадаць першую, самую гучную беларускую справу наркамаркета LegalMinsk. Калі ў 2016 годзе судзілі Канстанціна Вілюгу і ягоных саўдзельнікаў, сярод абвінавачаных апынуліся супрацоўнікі МУС, КДБ і нават ГУБАЗіК. З іх паказанняў вынікала, што гандляры наркотыкамі адначасова былі і інфарматарамі сілавікоў, а дзе знаходзіцца мяжа паміж кантролем над нарказлачынцам і яго “дахам” – зразумець складана. Даходзіла да таго, што АМАП-аўцы самавольна затрымлівалі нарказакладчыкаў і разбіраліся з імі як умелі, напрыклад, у лесе, ведаючы аб беспакаранасці злачынцаў. За гэта некаторыя байцы АМАП былі потым асуджаныя.
Прыкладна тое ж самае адбываецца і ў Расіі. Напрыклад, пакуль расійскае войска прайграе вайну ва Украіне, “спортыкі” па нейкай прычыне не трапляюць пад мабілізацыю. Вядома, што паміж імі і паліцыяй ідзе супрацоўніцтва. Напрыклад, у некаторых выпадках “спортыкі” не збіваюць сваіх ахвяр, а здаюць іх паліцыі пад крымінальную справу.
Не ўсё ясна і са знішчэннем даркне-пляцоўкі Hydra. У красавіку мінулага года паліцыя Германіі проста адключыла серверы, на якіх працаваў гэты чорны маркетплейс. Адбылося гэта пасля вайсковага ўварвання РФ ва Украіну, з прычыны чаго ЗША ўвялі санкцыі.
Да таго, у асяроддзі карыстачоў пляцоўкі было распаўсюджанае меркаванне, што Hydra заставалася на плаву дзякуючы заступніцтву высокапастаўленых расійскіх сілавікоў. А ў Беларусі яшчэ ў часы “справы Вілюгі” праваахоўнікі прызнаваліся, што ўсе іх запыты ў Маскву завісалі і “губляліся” на ўзроўні генералаў МУС.
З пункту гледжання арганізатараў гэтай пляцоўкі, у якой былі буйныя інвестары, яны нічым кепскім не займаліся, а толькі рабілі “барахолку”. Крамы і пакупнікі рэгістраваліся за 300 USD на даркнет-пляцоўцы і плацілі 100 USD абаненцкай платы ў месяц. З кожнай пакупкі бралася камісія ад 1, 5% да 5%, а чым гандлююць крамы – наркотыкамі або фальшывымі дакументамі – гэта арганізатараў бізнесу не цікавіла. Больш за тое, пляцоўка выхвалялася тым, што збіраецца выйсці на міжнародны рынак ICO Initial Coin Offering – аналаг IPO для крыптавалют. Мінфін ЗША перад зачыненнем Hydra нават агучыў імя аднаго з меркаваных удзельнікаў схемы.
Гэта значыць, пасля ліквідацыі гэтага бізнэсу яго арганізатары так і не выяўлены, і ніяк не пакараныя. Больш за тое, у Расіі з’явіліся новыя гульцы ўжо на рынку дарк-маркетплэйсаў, якія жорстка канкуруюць паміж сабой. А беларускія “спортыкі” – толькі дробныя ашметкі вялікай расійскай наркагульні. Нічога не зменіцца, пакуль паміж Беларуссю і Расіяй не з’явіцца паўнацэнная мяжа.
