Руіны быхаўскай культуры.
Здаецца, дні галоўнага помніка архітэктуры Быхава палічаныя, нягледзячы на абяцанні ўладаў адрэстаўраваць яго.
Пачнем з цытаты. “Цалкам завяршыць аднаўленне і рэстаўрацыю аб’екта культуры плануецца у 2018 годзе“, – так дзесяць гадоў таму дзяржСМІ апісвалі шчаслівую будучыню Быхаўскага замка, даведаўшыся, што ў гэтым райцэнтры ў 2013 годзе пройдзе Дзень беларускага пісьменства.
У чэрвені 2021 года ў рэальнасці ён выглядае вось так:
Заснавальнікам замка з’яўляецца вядомы ваенны і палітычны дзеяч Вялікага княства Літоўскага Ян Караль Хадкевіч (па сутнасці – уладальнік Быхава на той момант). Замак перажыў вайну Рэчы Паспалітай з Расіяй і Паўночную вайну. У 1941 годзе ў будынку нацысты трымалі вязняў Быхаўскага гета. У 2013 і 2014 годзе ўлады нават выдзялялі грошы на рэстаўрацыю замка, але іх хапіла толькі на частковую кансервацыю.
У «Вікіпедыі» стан замка апісваецца ёмістым словам «руіны».
Пісьменнік-фантаст, адзін з аўтараў кніжнай серыі “Метро 2033” Сяргей Антонаў жыве ў Быхаве. Па меры сіл, ён ужо больш за 15 гадоў вядзе перапіску з чыноўнікамі, спрабуючы прыцягнуць увагу да праблем гэтага ўнікальнага будынка – адзінага ў Беларусі горада-крэпасці ўзору XVII стагоддзя, які застаўся.
Да 2006 году Быхаўскі камбінат прамысловых тавараў і яго мэблевы цэх, які з савецкіх часоў знаходзіўся ў будынку замка, спынілі сваё існаванне, і помнік нацыянальнай архітэктуры быў аддадзены прадпрымальніку з гучнай прозвішчам Сапега. Ён абяцаў пільны догляд і вясёлкавую будучыню. На той момант у будынку хоць быў дах і былі падведзены камунікацыі.
Але замест рэканструкцыі са сцен былі выдраныя цэлыя кавалкі – шукалі скарбы. Знайшлі што-небудзь, ці не, невядома. Але пазней здарыўся пажар, і будынак апынуўся у заняпадку.
Надзея з’явілася ў 2010 годзе, калі ўладамі было вырашана праз тры гады правесці ў Быхаве Дзень беларускага пісьменства. Паводле ацэнак спецыялістаў, на рэстаўрацыю трэба было знайсці 12 мільёнаў даляраў. Абяцалі вось такое.
Але на самой справе ў 2013 годзе былі адноўлены і з помпай адкрыты толькі дзве вартавыя вежы. Гэта адзінае, на што мае сэнс паглядзець і сёння.
Тады ж пад кіраўніцтвам Ігара Марзалюка ў Быхаўскім замку былі праведзены археалагічныя раскопкі. А па дзяржаўнай праграме “Замкі Беларусі” на аднаўленне выдзелілі паўтара мільярда рублёў (да дэнамінацыі). Але грошай хапіла толькі на распрацоўку праектна-каштарыснай дакументацыі, кансервацыю і тое, што назвалі частковай рэстаўрацыяй – прыгожая дарожка вядзе вось сюды.
У сярэдзіне 2017 года ўжо ў якасці дэпутата Ігар Марзалюк зноў наведаў Быхаўскі замак разам з віцэ-прэм’ерам Анатолем Калініным. Тады яны зрабілі заяву, што гэты палацавы комплекс уключаны ў Дзяржаўную інвестыцыйную праграму на 2018 год. Паводле задумы, ужо ў той год зноў-такі павінны былі пачацца рэстаўрацыйныя работы. Але так і не пачаліся.
Сяргей Антонаў напісаў заяву ў мясцовую пракуратуру, каб высветліць, ці прыцягнуць вінаватых у разбурэнні помніка да адказнасці. Па ўжо сумнай традыцыі, гэты наглядны орган толькі пераслаў запыт у мясцовы райвыканкам. Адказ, які прыйшоў на мінулым тыдні, збянтэжыў аўтара звароту.
У ім гаворыцца, што “аддзелам ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Быхаўскага райвыканкама накіраваныя запыты ў архіў Магілёўскай вобласці і Быхаўскі раённы архіў.
У выніку праведзенай працы выяўлена, што комплекс будынкаў і збудаванняў мэблевага цэха да верасня 2006 гады знаходзіўся ў рэспубліканскай уласнасці, у падпарадкаванні Рэспубліканскага унітарнага прадпрыемства “Быхаўскі камбінат прамысловых тавараў”. Іншых матэрыялаў па пытанні здачы ў арэнду комплексу будынкаў і збудаванняў мэблевага цэха на захоўванні не маецца “. У сувязі з гэтым ажыццявіць праверку законнасці здачы ў арэнду не ўяўляецца магчымым.
Вось і ўсё?
Не, гэта яшчэ не ўсё. Зараз ужо пачалі нават рабаваць адноўленае. Хтосьці знёс некалькі ліхтароў, якія ўпрыгожвалі дарожку па шляху да руін.
Быхаўскі замак – прыгожая казка з сумным канцом. Да 2006 года ён знаходзіўся ў рэспубліканскай уласнасці, і была надзея. Пасля гэтай даты, мабыць, ён перайшоў ва ўласнасць прадпрымальніка, а цяпер лічыцца на балансе мясцовага ЖКГ, якое само не можа звесці канцы з канцамі. Так гіне культурная спадчына.
Фота: Сяргей Антонаў
